Paragrafo 41
Liberalitatem omnibus ordinibus per occasiones frequenter exhibuit. Nam et invecta urbi Alexandrino trumpho regia gaza tantam copiam nummariae rei effecit ut faenore deminuto plurimum agrorum pretiis accesserit et postea quotiens ex damnatorum bonis pecunia superflueret usum eius gratuitum iis qui cavere in duplum possent ad certum tempus indulsit. Senatorum censum ampliavit ac pro octingentorum milium summa duodecies sestertium taxavit supplevitque non habentibus. Congiaria populo frequenter dedit sed diversae fere summae: modo quadringenos modo trecenos nonnumquam ducenos quinquagenosque nummos; ac ne minores quidem pueros praeteriit quamvis non nisi ab undecimo aetatis anno accipere consuessent. Frumentum quoque in annonae difficultatibus saepe levissimo interdum nullo pretio viritim admensus est tesserasque nummarias duplicavit.
Paragrafo 42
Sed ut salubrem magis quam ambitiosum principem scires querentem de inopia et caritate vini populum severissima coercuit voce: satis provisum a genero suo Agrippa perductis pluribus aquis ne homines sitirent. Eidem populo promissum quidem congiarium reposcenti bonae se fidei esse respondit; non promissum autem flagitanti turpitudinem et impudentiam edicto exprobravit affirmavitque non daturum se quamvis dare destinaret. Nec minore gravitate atque constantia cum proposito congiario multos manumissos insertosque civium numero comperisset negavit accepturos quibus promissum non esset ceterisque minus quam promiserat dedit ut destinata summa sufficeret. Magno vero quondam sterilitate ac difficili remedio cum venalicias et lanistarum familias peregrinosque omnes exceptis medicis et praeceptoribus partimque servitiorum urbe expulisset ut tandem annona convaluit impetum se cepisse scribit frumentationes publicas in perpetuum abolendi quod earum fiducia cultura agrorum cessaret; neque tamen perseverasse quia certum haberet posse per ambitionem quandoque restitui. Atque ita posthac rem temperavit ut non minorem aratorum ac negotiantium quam populi rationem deduceret.
Paragrafo 43
Spectaculorum et assiduitate et varietate et magnificentia omnes antecessit. Fecisse se ludos ait suo nomine quater pro aliis magistratibus qui aut abessent aut non sufficerent ter et vicies. Fecitque nonnumquam etiam vicatim ac pluribus scaenis per omnium linguarum histriones munera non in Foro modo nec in amphitheatro sed et in Circo et in Saeptis et aliquando nihil praeter venationem edidit; athletas quoque exstructis in campo Martio sedilibus ligneis; item navale proelium circa Tiberim cavato solo in quo nunc Caesarum nemus est. Quibus diebus custodes in urbe disposuit ne raritate remanentium grassatoribus obnoxia esset. In Circo aurigas cursoresque et confectores ferarum et nonnumquam ex nobilissima iuventute produxit. Sed et Troiae lusum edidit frequentissime maiorum minorumque puerorum prisci decorique moris existimans clarae stirpis indolem sic notescere. In hoc ludicro Nonium Asprenatem lapsu debilitatum aureo torque donavit passusque est ipsum posterosque Torquati ferre cognomen. Mox finem fecit talia edendi Asinio Pollione oratore graviter invidioseque in curia questo Aesernini nepotis sui casum qui et ipse crus fregerat. Ad scaenicas quoque et gladiatorias operas et equitibus Romanis aliquando usus est verum prius quam senatus consulto interdiceretur. Postea nihil sane praeterquam adulescentulum Lycium honeste natum exhibuit tantum ut ostenderet quod erat bipedali minor librarum septemdecim ac vocis immensae. Quodam autem muneris die Parthorum obsides tunc primum missos per mediam harenam ad spectaculum induxit superque se subsellio secundo collocavit. Solebat etiam citra spectaculorum dies si quando quid invisitatum dignumque cognitu advectum esset id extra ordinem quolibet loco publicare ut rhinocerotem apud Saepta tigrim in scaena anguem quin quaginta cubitorum pro Comitio. Accidit votivis circensibus ut correptus valitudine lectica cubans tensas deduceret; rursus commissione ludorum quibus theatrum Marcelli dedicabat evenit ut laxatis sellae curulis compagibus caderet supinus. Nepotum quoque suorum munere cum consternatum ruinae metu populum retinere et confirmare nullo modo posset transiit e loco suo atque in ea parte consedit quae suspecta maxime erat.
Paragrafo 44
Spectandi confusissimum ac solutissimum morem correxit ordinavitque motus iniuria senatoris quem Puteolis per celeberrimos ludos consessu frequenti nemo receperat. Facto igitur decreto patrum ut quotiens quid spectaculi usquam publice ederetur primus subselliorum ordo vacaret senatoribus Romae legatos liberarum sociarumque gentium vetuit in orchestra sedere cum quosdam etiam libertini generis mitti deprendisset. Militem secrevit a polpulo. Maritis e plebe proprios ordines assignavit praetextatis cuneum suum et proximum paedagogis sanxitque ne quis pullatorum media cavea sederet. Feminis ne gladiatores quidem quos promiscue speectari sollemne olim erat nisi ex superiore loco spectare concessit. Solis virginibus Vestalibus locum in theatro separatim et contra praetoris tribunal dedit. Athletarum vero spectaculo muliebre secus omne adeo summovit ut pontificalibus ludis pugilum par postulatum distulerit in insequentis diei matutinum tempus edixeritque mulieres ante horam quintam venire in theatrum non placere.
Paragrafo 45
Ipse circenses ex amicorum fere libertorumque cenaculis spectabat interdum ex pulvinari et quidem cum coniuge ac liberis sedens. Spectaculo plurimas horas aliquando totos dies aberat petita venia commendatisque qui suam vicem praesidendo fungerentur. Verum quotiens adesset nihil praeterea agebat seu vitandi rumoris causa quo patrem Caesarem vulgo reprehensum commemorabat quod inter spectandum epistulis libellisque legendis aut rescribendis vacaret seu studio spectandi ac voluptate qua teneri se neque dissimulavit umquam et saepe ingenue professus est. Itaque corollaria et praemia in alienis quoque muneribus ac ludis et crebra et grandia de suo offerebat nullique Graeco mini interfilit. auo non pro merito quemaue certantium honorarit. Spectavit autem studiosissime pugiles et maxime Latinos non legitimos atque ordinarios modo quos etiam committere cum Graecis solebat sed et catervarios oppidanos inter angustias vicorum pugnantis temere ac sine arte. Universum denique genus operas aliquas publico spectaculo praebentium etiam cura sua dignatus est; athletis et conservavit privilegia et ampliavit gladiatores sine missione edi prohibuit coercitionem in histriones magistratibus omni tempore et loco lege vetere permissam ademit praeterquam ludis et scaena. Nec tamen eo minus aut xysticorum certationes aut gladiatorum pugnas severissime semper exegit. Nam histrionum licentiam adeo compescuit ut Stephanionem togatarium cui in puerilem habitum circum tonsam matronam ministrasse compererat per trina theatra virgis caesum relegaverit Hylan pantomimum querente praetore in atrio domus suae nemine excluso flagellis verberarit et Pyladen urbe atque Italia summoverit quod spectatorem a quo exsibilabatur demonstrasset digito conspicuumque fecisset.
- Latino
- Divus Augustus
- Svetonio