Quamuis digressu ueteris
confusus amici
laudo tamen, uacuis quod sedem figere Cumis
destinet atque unum ciuem donare Sibyllae.
ianua Baiarum
est et gratum litus amoeni
secessus. ego uel Prochytam praepono Suburae; 5
nam quid tam miserum, tam solum
uidimus, ut non
deterius credas horrere incendia, lapsus
tectorum adsiduos ac mille pericula saeuae
urbis et Augusto
recitantes mense poetas?
sed dum tota domus raeda componitur una, 10
substitit ad ueteres arcus madidamque
Capenam.
hic, ubi nocturnae Numa constituebat amicae
(nunc sacri fontis nemus et delubra locantur
Iudaeis, quorum
cophinus fenumque supellex;
omnis enim populo mercedem pendere iussa est 15
arbor et eiectis mendicat silua
Camenis),
in uallem Egeriae descendimus et speluncas
dissimiles ueris. quanto praesentius esset
numen aquis, uiridi si
margine cluderet undas
herba nec ingenuum uiolarent marmora tofum. 20
hic tunc Vmbricius ‘quando
artibus’ inquit ‘honestis
nullus in urbe locus, nulla emolumenta laborum,
res hodie minor est here quam fuit atque
eadem cras
deteret exiguis aliquid, proponimus illuc
ire, fatigatas ubi Daedalus exuit alas, 25
dum noua
canities, dum prima et recta senectus,
dum superest Lachesi quod torqueat et pedibus me
porto meis nullo dextram subeunte
bacillo.
cedamus patria. uiuant Artorius istic
et Catulus, maneant qui nigrum in candida uertunt, 30
quis facile est aedem conducere, flumina, portus,
siccandam eluuiem, portandum ad busta cadauer,
et praebere caput
domina uenale sub hasta.
quondam hi cornicines et municipalis harenae
perpetui comites notaeque per oppida buccae
35
munera nunc edunt et, uerso pollice uulgus
cum iubet, occidunt populariter; inde reuersi
conducunt foricas,
et cur non omnia? cum sint
quales ex humili magna ad fastigia rerum
extollit quotiens uoluit Fortuna iocari.
40
quid Romae faciam? mentiri nescio; librum,
si malus est, nequeo laudare et poscere; motus
astrorum ignoro; funus
promittere patris
nec uolo nec possum; ranarum uiscera numquam
inspexi; ferre ad nuptam quae mittit adulter,
45
quae mandat, norunt alii; me nemo ministro
fur erit, atque ideo nulli comes exeo tamquam
mancus et extinctae
corpus non utile dextrae.
quis nunc diligitur nisi conscius et cui feruens
aestuat occultis animus semperque tacendis?
50
nil tibi se debere putat, nil conferet umquam,
participem qui te secreti fecit honesti.
carus erit Verri
qui Verrem tempore quo uult
accusare potest. tanti tibi non sit opaci
omnis harena Tagi quodque in mare uoluitur aurum,
55
ut somno careas ponendaque praemia sumas
tristis et a magno semper timearis amico.
quae nunc
diuitibus gens acceptissima nostris
et quos praecipue fugiam, properabo fateri,
nec pudor obstabit. non possum ferre,
Quirites, 60
Graecam urbem. quamuis quota portio faecis Achaei?
iam pridem Syrus in Tiberim defluxit
Orontes
et linguam et mores et cum tibicine chordas
obliquas nec non gentilia tympana secum
uexit et ad circum iussas
prostare puellas. 65
ite, quibus grata est picta lupa barbara mitra.
rusticus ille tuus sumit trechedipna,
Quirine,
et ceromatico fert niceteria collo.
hic alta Sicyone, ast hic Amydone relicta,
hic Andro, ille Samo, hic
Trallibus aut Alabandis, 70
Esquilias dictumque petunt a uimine collem,
uiscera magnarum domuum dominique
futuri.
ingenium uelox, audacia perdita, sermo
promptus et Isaeo torrentior. ede quid illum
esse putes. quemuis
hominem secum attulit ad nos: 75
grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes,
augur, schoenobates,
medicus, magus, omnia nouit
Graeculus esuriens: in caelum iusseris ibit.
in summa non Maurus erat neque Sarmata nec
Thrax
qui sumpsit pinnas, mediis sed natus Athenis. 80
horum ego non fugiam conchylia? me prior
ille
signabit fultusque toro meliore recumbet,
aduectus Romam quo pruna et cottana uento?
usque adeo nihil est quod
nostra infantia caelum
hausit Auentini baca nutrita Sabina? 85
quid quod adulandi gens prudentissima
laudat
sermonem indocti, faciem deformis amici,
et longum inualidi collum ceruicibus aequat
Herculis Antaeum procul a
tellure tenentis,
miratur uocem angustam, qua deterius nec 90
ille sonat quo mordetur gallina marito?
haec eadem licet et nobis laudare, sed illis
creditur. an melior cum Thaida sustinet aut cum
uxorem comoedus agit uel
Dorida nullo
cultam palliolo? mulier nempe ipsa uidetur, 95
non persona, loqui: uacua et plana omnia
dicas
infra uentriculum et tenui distantia rima.
nec tamen Antiochus nec erit mirabilis illic
aut Stratocles aut cum
molli Demetrius Haemo:
natio comoeda est. rides, maiore cachinno 100
concutitur; flet, si lacrimas
conspexit amici,
nec dolet; igniculum brumae si tempore poscas,
accipit endromidem; si dixeris “aestuo,” sudat.
non
sumus ergo pares: melior, qui semper et omni
nocte dieque potest aliena sumere uultum 105
a facie, iactare
manus laudare paratus,
si bene ructauit, si rectum minxit amicus,
si trulla inuerso crepitum dedit aurea
fundo.
praeterea sanctum nihil ~aut~ ab inguine tutum,
non matrona laris, non filia uirgo, nec ipse 110
sponsus leuis adhuc, non filius ante pudicus.
horum si nihil est, auiam resupinat amici.
[scire uolunt secreta domus
atque inde timeri.]
et quoniam coepit Graecorum mentio, transi
gymnasia atque audi facinus maioris abollae.
115
Stoicus occidit Baream delator amicum
discipulumque senex ripa nutritus in illa
ad quam Gorgonei delapsa est pinna
caballi.
non est Romano cuiquam locus hic, ubi regnat
Protogenes aliquis uel Diphilus aut Hermarchus, 120
qui gentis uitio numquam partitur amicum,
solus habet. nam cum facilem stillauit in aurem
exiguum de naturae
patriaeque ueneno,
limine summoueor, perierunt tempora longi
seruitii; nusquam minor est iactura clientis.
125
quod porro officium, ne nobis blandiar, aut quod
pauperis hic meritum, si curet nocte togatus
currere, cum
praetor lictorem inpellat et ire
praecipitem iubeat dudum uigilantibus orbis,
ne prior Albinam et Modiam collega salutet?
130
diuitis hic seruo cludit latus ingenuorum
filius; alter enim quantum in legione tribuni
accipiunt
donat Caluinae uel Catienae,
ut semel aut iterum super illam palpitet; at tu,
cum tibi uestiti facies scorti placet,
haeres 135
et dubitas alta Chionen deducere sella.
da testem Romae tam sanctum quam fuit hospes
numinis
Idaei, procedat uel Numa uel qui
seruauit trepidam flagranti ex aede Mineruam:
protinus ad censum, de moribus ultima fiet
140
quaestio. “quot pascit seruos? quot possidet agri
iugera? quam multa magnaque paropside
cenat?”
quantum quisque sua nummorum seruat in arca,
tantum habet et fidei. iures licet et Samothracum
et nostrorum
aras, contemnere fulmina pauper 145
creditur atque deos dis ignoscentibus ipsis.
quid quod materiam praebet
causasque iocorum
omnibus hic idem, si foeda et scissa lacerna,
si toga sordidula est et rupta calceus alter
pelle
patet, uel si consuto uolnere crassum 150
atque recens linum ostendit non una cicatrix?
nil habet infelix
paupertas durius in se
quam quod ridiculos homines facit. “exeat” inquit,
“si pudor est, et de puluino surgat
equestri,
cuius res legi non sufficit, et sedeant hic 155
lenonum pueri quocumque ex fornice nati,
hic
plaudat nitidus praeconis filius inter
pinnirapi cultos iuuenes iuuenesque lanistae.”
sic libitum uano, qui nos
distinxit, Othoni.
quis gener hic placuit censu minor atque puellae 160
sarcinulis inpar? quis pauper
scribitur heres?
quando in consilio est aedilibus? agmine facto
debuerant olim tenues migrasse Quirites.
haut facile
emergunt quorum uirtutibus obstat
res angusta domi, sed Romae durior illis 165
conatus: magno hospitium
miserabile, magno
seruorum uentres, et frugi cenula magno.
fictilibus cenare pudet, quod turpe negabis
translatus
subito ad Marsos mensamque Sabellam
contentusque illic Veneto duroque cucullo. 170
pars magna Italiae est,
si uerum admittimus, in qua
nemo togam sumit nisi mortuus. ipsa dierum
festorum herboso colitur si quando
theatro
maiestas tandemque redit ad pulpita notum
exodium, cum personae pallentis hiatum 175
in gremio
matris formidat rusticus infans,
aequales habitus illic similesque uidebis
orchestram et populum; clari uelamen
honoris
sufficiunt tunicae summis aedilibus albae.
hic ultra uires habitus nitor, hic aliquid plus 180
quam satis est interdum aliena sumitur arca.
commune id uitium est: hic uiuimus ambitiosa
paupertate omnes. quid te
moror? omnia Romae
cum pretio. quid das, ut Cossum aliquando salutes,
ut te respiciat clauso Veiiento labello?
185
ille metit barbam, crinem hic deponit amati;
plena domus libis uenalibus: accipe et istud
fermentum tibi habe.
praestare tributa clientes
cogimur et cultis augere peculia seruis.
quis timet aut timuit gelida Praeneste ruinam
190
aut positis nemorosa inter iuga Volsiniis aut
simplicibus Gabiis aut proni Tiburis arce?
nos urbem
colimus tenui tibicine fultam
magna parte sui; nam sic labentibus obstat
uilicus et, ueteris rimae cum texit hiatum,
195
securos pendente iubet dormire ruina.
uiuendum est illic, ubi nulla incendia, nulli
nocte metus. iam
poscit aquam, iam friuola transfert
Vcalegon, tabulata tibi iam tertia fumant:
tu nescis; nam si gradibus trepidatur ab
imis, 200
ultimus ardebit quem tegula sola tuetur
a pluuia, molles ubi reddunt oua columbae.
lectus erat
Cordo Procula minor, urceoli sex
ornamentum abaci, nec non et paruulus infra
cantharus et recubans sub eodem marmore
Chiron, 205
iamque uetus Graecos seruabat cista libellos
et diuina opici rodebant carmina mures.
nil
habuit Cordus, quis enim negat? et tamen illud
perdidit infelix totum nihil. ultimus autem
aerumnae cumulus, quod nudum
et frusta rogantem 210
nemo cibo, nemo hospitio tectoque iuuabit.
si magna Asturici cecidit domus, horrida
mater,
pullati proceres, differt uadimonia praetor.
tum gemimus casus urbis, tunc odimus ignem.
ardet adhuc, et iam
accurrit qui marmora donet, 215
conferat inpensas; hic nuda et candida signa,
hic aliquid praeclarum
Euphranoris et Polycliti,
haec Asianorum uetera ornamenta deorum,
hic libros dabit et forulos mediamque Mineruam,
hic
modium argenti. meliora ac plura reponit 220
Persicus orborum lautissimus et merito iam
suspectus tamquam
ipse suas incenderit aedes.
si potes auelli circensibus, optima Sorae
aut Fabrateriae domus aut Frusinone
paratur
quanti nunc tenebras unum conducis in annum. 225
hortulus hic puteusque breuis nec reste
mouendus
in tenuis plantas facili diffunditur haustu.
uiue bidentis amans et culti uilicus horti
unde epulum possis
centum dare Pythagoreis.
est aliquid, quocumque loco, quocumque recessu, 230
unius sese dominum fecisse
lacertae.
plurimus hic aeger moritur uigilando (sed ipsum
languorem peperit cibus inperfectus et haerens
ardenti
stomacho); nam quae meritoria somnum
admittunt? magnis opibus dormitur in urbe. 235
inde caput morbi.
raedarum transitus arto
uicorum in flexu et stantis conuicia mandrae
eripient somnum Druso uitulisque marinis.
si
uocat officium, turba cedente uehetur
diues et ingenti curret super ora Liburna 240
atque obiter leget aut
scribet uel dormiet intus;
namque facit somnum clausa lectica fenestra.
ante tamen ueniet: nobis properantibus
obstat
unda prior, magno populus premit agmine lumbos
qui sequitur; ferit hic cubito, ferit assere duro
245
alter, at hic tignum capiti incutit, ille metretam.
pinguia crura luto, planta mox undique magna
calcor, et in
digito clauus mihi militis haeret.
nonne uides quanto celebretur sportula fumo?
centum conuiuae, sequitur sua quemque
culina. 250
Corbulo uix ferret tot uasa ingentia, tot res
inpositas capiti, quas recto uertice
portat
seruulus infelix et cursu uentilat ignem.
scinduntur tunicae sartae modo, longa coruscat
serraco ueniente
abies, atque altera pinum 255
plaustra uehunt; nutant alte populoque minantur.
nam si procubuit qui saxa
Ligustica portat
axis et euersum fudit super agmina montem,
quid superest de corporibus? quis membra, quis
ossa
inuenit? obtritum uolgi perit omne cadauer 260
more animae. domus interea secura patellas
iam lauat
et bucca foculum excitat et sonat unctis
striglibus et pleno componit lintea guto.
haec inter pueros uarie properantur,
at ille
iam sedet in ripa taetrumque nouicius horret 265
porthmea nec sperat caenosi gurgitis
alnum
infelix nec habet quem porrigat ore trientem.
respice nunc alia ac diuersa pericula noctis:
quod spatium
tectis sublimibus unde cerebrum
testa ferit, quotiens rimosa et curta fenestris 270
uasa cadant, quanto
percussum pondere signent
et laedant silicem. possis ignauus haberi
et subiti casus inprouidus, ad cenam si
intestatus
eas: adeo tot fata, quot illa
nocte patent uigiles te praetereunte fenestrae. 275
ergo optes uotumque feras
miserabile tecum,
ut sint contentae patulas defundere pelues.
ebrius ac petulans, qui nullum forte cecidit,
dat
poenas, noctem patitur lugentis amicum
Pelidae, cubat in faciem, mox deinde supinus: 280
[ergo non aliter
poterit dormire; quibusdam]
somnum rixa facit. sed quamuis inprobus annis
atque mero feruens cauet hunc quem coccina
laena
uitari iubet et comitum longissimus ordo,
multum praeterea flammarum et aenea lampas. 285
me, quem
luna solet deducere uel breue lumen
candelae, cuius dispenso et tempero filum,
contemnit. miserae cognosce prohoemia
rixae,
si rixa est, ubi tu pulsas, ego uapulo tantum.
stat contra starique iubet. parere necesse est; 290
nam quid agas, cum te furiosus cogat et idem
fortior? “unde uenis” exclamat, “cuius aceto,
cuius conche tumes? quis
tecum sectile porrum
sutor et elixi ueruecis labra comedit?
nil mihi respondes? aut dic aut accipe calcem.
295
ede ubi consistas: in qua te quaero proseucha?”
dicere si temptes aliquid tacitusue recedas,
tantumdem est:
feriunt pariter, uadimonia deinde
irati faciunt. libertas pauperis haec est:
pulsatus rogat et pugnis concisus adorat
300
ut liceat paucis cum dentibus inde reuerti.
nec tamen haec tantum metuas; nam qui spoliet te
non derit
clausis domibus postquam omnis ubique
fixa catenatae siluit compago tabernae.
interdum et ferro subitus grassator agit
rem: 305
armato quotiens tutae custode tenentur
et Pomptina palus et Gallinaria pinus,
sic inde huc
omnes tamquam ad uiuaria currunt.
qua fornace graues, qua non incude catenae?
maximus in uinclis ferri modus, ut timeas
ne 310
uomer deficiat, ne marra et sarcula desint.
felices proauorum atauos, felicia dicas
saecula quae
quondam sub regibus atque tribunis
uiderunt uno contentam carcere Romam.
his alias poteram et pluris subnectere
causas, 315
sed iumenta uocant et sol inclinat. eundum est;
nam mihi commota iamdudum mulio
uirga
adnuit. ergo uale nostri memor, et quotiens te
Roma tuo refici properantem reddet Aquino,
me quoque ad Heluinam
Cererem uestramque Dianam 320
conuerte a Cumis. saturarum ego, ni pudet illas,
auditor gelidos ueniam
caligatus in agros.’
- Latino
- Satire
- Giovenale