Libro 2, Par. da 6 a 10

Paragrafo 6
15 Potestne igitur earum rerum

quae nihil habent rationis quare futurae sint esse ulla praesensio? Quid est enim aliud fors quid fortuna quid casus quid

eventus nisi cum sic aliquid cecidit sic evenit ut vel aliter cadere atque evenire potue rit? Quomodo ergo id quod temere fit

caeco casu et volubilitate fortunae praesentiri et praedici potest? 16 Medicus morbum ingravescentem ratione providet insidias

imperatori tempestates gubernator; et tamen ii ipsi saepe falluntur qui nihil sine certa ratione opinantur; ut agricola cum

florem oleae videt bacam quoque se visurum putat non sine ratione ille quidem sed non numquam tamen fallitur. Quodsi falluntur

ii qui nihil sine aliqua probabili coniectura ac ratione dicunt quid existimandum est de coniectura eorum qui extis aut avibus

aut ostentis aut oraclis aut somniis futura praesentiunt? Nondum dico quam haec signa nulla sint fissum iecoris corvi cantus

volatus aquilae stellae traiectio voces furentium sortes somnia; de quibus singulis dicam suo loco; nunc de universis. 17 Qui

potest provideri quicquam futurum esse quod neque causam habet ullam neque notam cur futurum sit? Solis defectiones itemque

lunae praedicuntur in multos annos ab iis qui siderum motus numeris persequuntur; ea praedicunt enim quae naturae necessitas

perfectura est. Vident ex constantissimo motu lunae quando illa e regione solis +facta+ incurrat in umbram terrae quae est meta

noctis ut eam obscurari necesse sit quandoque eadem luna subiecta atque opposita soli nostris oculis eius lumen obscuret quo in

signo quaeque errantium stelliarum quoque tempore futura sit qui exortus quoque die signi alicuius aut qui occasus futurus sit.

Haec qui ante dicunt quam rationem sequantur vides.

Paragrafo 7
18 Qui thesaurum

inventum aut hereditatem venturam dicunt quid sequuntur? Aut in qua rerum natura inest id futurum? Quodsi haec eaque quae sunt

eiusdem generis habent aliquam talem necessitatem quid est tandem quod casu fieri aut forte fortuna putemus? Nihil enim est tam

contrarium rationi et constantiae quam fortuna ut mihi ne in deum quidem cadere videatur ut sciat quid casu et fortuito futurum

sit. Si enim scit certe illud eveniet; sin certe eveniet nulla fortuna est; est autem fortuna; rerum igitur fortuitarum nulla

praesensio est. 19 Aut si negas esse fortunam et omnia quae fiunt quaeque futura sunt ex omni aeternitate definita dicis esse

fataliter muta definitionem divinationis quam dicebas praesensionem esse rerum fortuitarum. Si enim nihil fieri potest nihil

accidere nihil evenire nisi quod ab omni aeternitate certum fuerit esse futurum rato tempore quae potest esse fortuna? Qua

sublata qui locus est divinationi quae a te fortuitarum rerum est dicta praesensio? Quamquam dicebas omnia quae fierent

futurave essent fato contineri. Anile sane et plenum superstitionis fati nomen ipsum; sed tamen apud Stoicos de isto fato multa

dicuntur; de quo alias; nunc quod necesse est.

Paragrafo 8
20 Si omnia fato quid mihi

divinatio prodest? Quod enim is qui divinat praedicit id vero futurum est ut ne illud quidem sciam quale sit quod Deiotarum

necessarium nostrum ex itinere aquila revocavit; qui nisi revertisset in eo conclavi ei cubandum fuisset quod proxuma nocte

corruit; ruina igitur oppressus esset. At id neque si fatum fuerat effugisset nec si non fuerat in eum casum incidisset. Quid

ergo adiuvat divinatio aut quid est quod me moneant aut sortes aut exta aut ulla praedictio? Si enim fatum fuit classes populi

Romani bello Punico primo alteram naufragio alteram a Poenis depressam interire etiamsi tripudium solistumum pulli fecissent L.

Iunio et P. Claudio consulibus classes tamen interissent. Sin cum auspiciis obtemperatum esset interiturae classes non fuerunt

non interierunt fato; vultis autem omnia fato; nulla igitur est divinatio. 21 Quodsi fatum fuit bello Punico secundo exercitum

populi Romani ad lacum Trasumennum interire num id vitari potuit si Flaminius consul iis signis iisque auspiciis quibus pugnare

prohibebatur paruisset? [Certe potuit.] Aut igitur non fato interiit exercitus (mutari enim fata non possunt) aut si fato (quod

certe vobis ita dicendum est) etiamsi obtemperasset auspiciis idem eventurum fuisset. Ubi est igitur ista divinatio Stoicorum?

Quae si fato omnia fiunt nihil nos admonere potest ut cautiores simus; quoquo enim modo nos gesserimus fiet tamen illud quod

futurum est; sin autem id potest flecti nullum est fatum; ita ne divinatio quidem quoniam ea rerum futurarum est; nihil autem

est pro certo futurum quod potest aliqua procuratione accidere ne fiat.

Paragrafo 9
22

Atque ego ne utilem quidem arbitror esse nobis futurarum rerum scientiam. Quae enim vita fuisset Priamo si ab adulescentia

scisset quos eventus senectutis esset habiturus? Abeamus a fabulis propiora videamus. Clarissimorum hominum nostrae civitatis

gravissimos exitus in Consolatione conlegimus. Quid igitur? Ut omittamus superiores Marcone Crasso putas utile fuisse tum cum

maxumis opibus fortunisque florebat scire sibi interfecto Publio filio exercituque deleto trans Euphratem cum ignominia et

dedecore esse pereundum? An Cn. Pompeium censes tribus suis consulatibus tribus triumphis maximarum rerum gloria laetaturum

fuisse si sciret se in solitudine Aegyptiorum trucidatum iri amisso exercitu post mortem vero ea consecutura quae sine lacrimis

non possumus dicere? 23 Quid vero Caesarem putamus si divinasset fore ut in eo senatu quem maiore ex parte ipse cooptasset in

curia Pompeia ante ipsius Pompei sirnulacrum tot centurionibus suis inspectantibus a nobilissumis civibus partim etiam a se

omnibus rebus ornatis trucidatus ita iaceret ut ad eius corpus non modo amicorum sed ne servorum quidem quisquam accederet quo

cruciatu animi vitam acturum fuisse? Certe igitur ignoratio futurorum malorum utilior est quam scientia. 24 Nam illud quidem

dici praesertim a Stoicis nullo modo potest: “Non isset ad arma Pompeius non transisset Crassus Euphratem non suscepisset

bellum civile Caesar.” Non igitur fatalis exitus habuerunt. Vultis autem evenire omnia fato: nihil ergo illis profuisset

divinare; atque etiam omnem fructum vitae superioris perdidissent; quid enim posset iis esse laetum exitus suos cogitantibus?

Ita quoquo sese verterint Stoici iaceat necesse est omnis eorum sollertia. Si enim id quod eventurum est vel hoc vel illo modo

potest evenire fortuna valet plurimum; quae autem fortuita sunt certa esse non possunt. Sin autem certum est quid quaque de re

quoque tempore futurum sit quid est quod me adiuvent haruspices cum res tristissumas portendi

dixerunt

Paragrafo 10
25 addunt ad extremum omnia levius casura rebus divinis

procuratisi Si enim nihil fit extra fatum nihil levari re divina potest. Hoc sentit Homerus cum querentem Iovem inducit quod

Sarpedonem filium a morte contra fatum eripere non posset. Hoc idem significat Graecus ille in eam sententiam versus:
“quod

fore paratum est id summum exsuperat Iovem.”
Totum omnino fatum etiam Atellanio versu iure mihi esse inrisum videtur; sed in

rebus tam severis non est iocandi locus. Concludatur igitur ratio: si enim provideri nihil potest futurum esse eorum quae casu

fiunt quia esse certa non possunt divinatio nulla est; sin autem idcirco possunt provideri quia certa sunt et fatalia rursus

divinatio nulla est; eam enim tu fortuitarum rerum esse dicebas.
26 Sed haec fuerit nobis tamquam levis armaturae prima

orationis excursio; nunc comminus agamus experiamurque si possimus cornua commovere disputationis

tuae.