Paragrafo 41
Eo biduo Caesar cum equitibus DCCCC quos
sibi praesidio reliquerat in castra pervenit. Pons qui fuerat tempestate interruptus paene erat refectus; hunc noctu perfici
iussit. Ipse cognita locorum natura ponti castrisque praesidio sex cohortes reliquit atque omnia impedimenta et postero die
omnibus copiis triplici instructa acie ad Ilerdam proficiscitur et sub castris Afranii constitit et ibi paulisper sub armis
moratus facit aequo loco pugnandi potestatem. Potestate facta Afranius copias educit et in medio colle sub castris constituit.
Caesar ubi cognovit per Afranium stare quo minus proelio dimicaretur ab infimis radicibus montis intermissis circiter passibus
CCCC castra facere constituit et ne in opere faciundo milites repentino hostium incursu exterrerentur atque opere prohiberentur
vallo muniri vetuit quod eminere et procul videri necesse erat sed a fronte contra hostem pedum XV fossam fieri iussit. Prima
et secunda acies in armis ut ab initio constituta erat permanebat; post has opus in occulto a III acie fiebat. Sic omne prius
est perfectum quam intellegeretur ab Afranio castra muniri. Sub vesperum Caesar intra hanc fossam legiones reducit atque ibi
sub armis proxima nocte conquiescit.
Paragrafo 42
Postero die omnem exercitum intra
fossam continet et quod longius erat agger petendus in praesentia similem rationem operis instituit singulaque latera castrorum
singulis attribuit legionibus munienda fossasque ad eandem magnitudinem perfici iubet; reliquas legiones in armis expeditas
contra hostem constituit. Afranius Petreiusque terrendi causa atque operis impediendi copias suas ad infimas montis radices
producunt et proelio lacessunt neque idcirco Caesar opus intermittit confisus praesidio legionum trium et munitione fossae.
Illi non diu commorati nec longius ab infimo colle progressi copias in castra reducunt. Tertio die Caesar vallo castra
communit; reliquas cohortes quas in superioribus castris reliquerat impedimentaque ad se traduci iubet.
Paragrafo 43
Erat inter oppidum Ilerdam et proximum collem ubi castra Petreius atque
Afranius habebant planities circiter passuum CCC atque in hoc fere medio spatio tumulus erat paulo editior; quem si
occupavisset Caesar et communisset ab oppido et ponte et commeatu omni quem in oppidum contulerant se interclusurum adversarios
confidebat. Hoc sperans legiones III ex castris educit acieque in locis idoneis instructa unius legionis antesignanos
procurrere atque eum tumulum occupare iubet. Qua re cognita celeriter quae in statione pro castris erant Afranii cohortes
breviore itinere ad eundem occupandum locum mittuntur. Contenditur proelio et quod prius in tumulum Afraniani venerant nostri
repelluntur atque aliis submissis subsidiis terga vertere seque ad signa legionum recipere coguntur.
Paragrafo 44
Genus erat pugnae militum illorum ut magno impetu primo procurrerent
audacter locum caperent ordines suos non magnopere servarent rari dispersique pugnarent; si premerentur pedem referre et loco
excedere non turpe existimarent cum Lusitanis reliquisque barbaris barbaro genere quodam pugnae assuefacti; quod fere fit
quibus quisque in locis miles inveteraverit ut multum earum regionum consuetudine moveatur. Haec tum ratio nostros perturbavit
insuetos huius generis pugnae: circumiri enim sese ab aperto latere procurrentibus singulis arbitrabantur; ipsi autem suos
ordines servare neque ab signis discedere neque sine gravi causa eum locum quem ceperant dimitti censuerant oportere. Itaque
perturbatis antesignanis legio quae in eo cornu constiterat locum non tenuit atque in proximum collem sese recepit.
Paragrafo 45
Caesar paene omni acie perterrita quod praeter opinionem consuetudinemque
acciderat cohortatus suos legionem nonam subsidio ducit; hostem insolenter atque acriter nostros insequentem supprimit
rursusque terga vertere seque ad oppidum Ilerdam recipere et sub muro consistere cogit. Sed nonae legionis milites elati studio
dum sarcire acceptum detrimentum volunt temere insecuti longius fugientes in locum iniquum progrediuntur et sub montem in quo
erat oppidum positum Ilerda succedunt. Hinc se recipere cum vellent rursus illi ex loco superiore nostros premebant. Praeruptus
locus erat utraque ex parte derectus ac tantum in latitudinem patebat ut tres instructae cohortes eum locum explerent ut neque
subsidia ab lateribus submitti neque equites laborantibus usui esse possent. Ab oppido autem declivis locus tenui fastigio
vergebat in longitudinem passuum circiter CCCC. Hac nostris erat receptus quod eo incitati studio inconsultius processerant;
hoc pugnabatur loco et propter angustias iniquo et quod sub ipsis radicibus montis constiterant ut nullum frustra telum in eos
mitteretur. Tamen virtute et patientia nitebantur atque omnia vulnera sustinebant. Augebatur illis copia atque ex castris
cohortes per oppidum crebro submittebantur ut integri defessis succederent. Hoc idem Caesar facere cogebatur ut submissis in
eundem locum cohortibus defessos reciperet.
- Latino
- De Bello Civili
- Cesare
