Paragrafo 31
Curio utrumque improbans consilium quantum alteri
sententiae deesset animi tantum alteri superesse dicebat: hos turpissimae fugae rationem habere illos etiam iniquo loco
dimicandum putare. “Qua enim” inquit “fiducia et opere et natura loci munitissima castra expugnari posse confidimus? Aut vero
quid proficimus si accepto magno detrimento ab oppugnatione castrorum discedimus? Quasi non et felicitas rerum gestarum
exercitus benevolentiam imperatoribus et res adversae odia colligant! Castrorum autem mutatio quid habet nisi turpem fugam et
desperationem omnium et alienationem exercitus? Nam neque pudentes suspicari oportet sibi parum credi neque improbos scire sese
timeri quod his licentiam timor augeat noster illis studia deminuat.” “Quod si iam” inquit “haec explorata habeamus quae de
exercitus alienatione dicuntur quae quidem ego aut omnino falsa aut certe minora opinione esse confido quanto haec dissimulari
et occultari quam per nos confirmari praestet? An non uti corporis vulnera ita exercitus incommoda sunt tegenda ne spem
adversariis augeamus? At etiam ut media nocte proficiscamur addunt quo maiorem credo licentiam habeant qui peccare conentur.
Namque huiusmodi res aut pudore aut metu tenentur; quibus rebus nox maxime adversaria est. Quare neque tanti sum animi ut sine
spe castra oppugnanda censeam neque tanti timoris uti spe deficiam atque omnia prius experienda arbitror magnaque ex parte iam
me una vobiscum de re iudicium facturum confido.”
Paragrafo 32
Dimisso consilio
contionem advocat militum. Commemorat quo sit eorum usus studio ad Corfinium Caesar ut magnam partem Italiae beneficio atque
auctoritate eorum suam fecerit. “Vos enim vestrumque factum omnia” inquit “deinceps municipia sunt secuta neque sine causa et
Caesar amicissime de vobis et illi gravissime iudicaverunt. Pompeius enim nullo proelio pulsus vestri facti praeiudicio demotus
Italia excessit; Caesar me quem sibi carissimum habuit provinciam Siciliam atque Africam sine quibus urbem atque Italiam tueri
non potest vestrae fidei commisit. At sunt qui vos hortentur ut a nobis desciscatis. Quid enim est illis optatius quam uno
tempore et nos circumvenire et vos nefario scelere obstringere? aut quid irati gravius de vobis sentire possunt quam ut eos
prodatis qui se vobis omnia debere iudicant in eorum potestatem veniatis qui se per vos perisse existimant? An vero in Hispania
res gestas Caesaris non audistis? duos pulsos exercitus duos superatos duces duas receptas provincias? haec acta diebus XL
quibus in conspectum adversariorum venerit Caesar? An qui incolumes resistere non potuerunt perditi resistant? vos autem
incerta victoria Caesarem secuti diiudicata iam belli fortuna victum sequamini cum vestri officii praemia percipere debeatis?
Desertos enim se ac proditos a vobis dicunt et prioris sacramenti mentionem faciunt. Vosne vero L. Domitium an vos Domitius
deseruit? Nonne extremam pati fortunam paratos proiecit ille? nonne sibi clam salutem fuga petivit? nonne proditi per illum
Caesaris beneficio estis conservati? Sacramento quidem vos tenere qui potuit cum proiectis fascibus et deposito imperio
privatus et captus ipse in alienam venisset potestatem? Relinquitur nova religio ut eo neglecto sacramento quo tenemini
respiciatis illud quod deditione ducis et capitis deminutione sublatum est. At credo si Caesarem probatis in me offenditis. Qui
de meis in vos meritis praedicaturus non sum quae sunt adhuc et mea voluntate et vestra exspectatione leviora; sed tamen sui
laboris milites semper eventu belli praemia petiverunt qui qualis sit futurus ne vos quidem dubitatis: diligentiam quidem
nostram aut quem ad finem adhuc res processit fortunam cur praeteream? An poenitet vos quod salvum atque incolumem exercitum
nulla omnino nave desiderata traduxerim? quod classem hostium primo impetu adveniens profligaverim? quod his per biduum
equestri proelio superaverim? quod ex portu sinuque adversariorum CC naves oneratas abduxerim eoque illos compulerim ut neque
pedestri itinere neque navibus commeatu iuvari possint? Hac vos fortuna atque his ducibus repudiatis Corfiniensem ignominiam
Italiae fugam Hispaniarum deditionem Africi belli praeiudicia sequimini! Equidem me Caesaris militem dici volui vos me
imperatoris nomine appellavistis. Cuius si vos poenitet vestrum vobis beneficium remitto mihi meum nomen restituite ne ad
contumeliam honorem dedisse videamini.”
Paragrafo 33
Qua oratione permoti milites
crebro etiam dicentem interpellabant ut magno cum dolore infidelitatis suspicionem sustinere viderentur discedentem vero ex
contione universi cohortantur magno sit animo necubi dubitet proelium committere et suam fidem virtutemque experiri. Quo facto
commutata omnium et voluntate et opinione consensu summo constituit Curio cum primum sit data potestas proelio rem committere
posteroque die productos eodem loco quo superioribus diebus constiterat in acie collocat. Ne Varus quidem dubitat copias
producere sive sollicitandi milites sive aequo loco dimicandi detur occasio ne facultatem
praetermittat.
Paragrafo 34
Erat vallis inter duas acies ut supra demonstratum est non
ita magna at difficili et arduo ascensu. Hanc uterque si adversariorum copiae transire conarentur exspectabat quo aequiore loco
proelium committeret. Simul ab sinistro cornu P. Attii equitatus omnis et una levis armaturae interiecti complures cum se in
vallem demitterent cernebantur. Ad eos Curio equitatum et duas Marrucinorum cohortes mittit; quorum primum impetum equites
hostium non tulerunt sed admissis equis ad suos refugerunt; relicti ab his qui una procurrerant levis armaturae
circumveniebantur atque interficiebantur ab nostris. Huc tota Vari conversa acies suos fugere et concidi videbat. Tunc Rebilus
legatus Caesaris quem Curio secum ex Sicilia duxerat quod magnum habere usum in re militari sciebat “perterritum” inquit
“hostem vides Curio: quid dubitas uti temporis opportunitate?” Ille unum elocutus ut memoria tenerent milites ea quae pridie
sibi confirmassent sequi sese iubet et praecurrit ante omnes. Adeo erat impedita vallis ut in ascensu nisi sublevati a suis
primi non facile eniterentur. Sed praeoccupatus animus Attianorum militum timore et fuga et caede suorum nihil de resistendo
cogitabat omnesque se iam ab equitatu circumveniri arbitrabantur. Itaque priusquam telum abici posset aut nostri propius
accederent omnis Vari acies terga vertit seque in castra recepit.
Paragrafo 35
Qua in
fuga Fabius Pelignus quidam ex infimis ordinibus de exercitu Curionis primus agmen fugientium consecutus magna voce Varum
nomine appellans requirebat uti unus esse ex eius militibus et monere aliquid velle ac dicere videretur. Ubi ille saepius
appellatus aspexit ac restitit et quis esset aut quid vellet quaesivit umerum apertum gladio appetit paulumque afuit quin Varum
interficeret; quod ille periculum sublato ad eius conatum scuto vitavit. Fabius a proximis militibus circumventus interficitur.
Hac fugientium multitudine ac turba portae castrorum occupantur atque iter impeditur pluresque in eo loco sine vulnere quam in
proelio aut fuga intereunt neque multum afuit quin etiam castris expellerentur ac nonnulli protinus eodem cursu in oppidum
contenderunt. Sed cum loci natura et munitio castrorum aditum prohibebant tum quod ad proelium egressi Curionis milites eis
rebus indigebant quae ad oppugnationem castrorum erant usui. Itaque Curio exercitum in castra reducit suis omnibus praeter
Fabium incolumibus ex numero adversariorum circiter DC interfectis ac mille vulneratis; qui omnes discessu Curionis multique
praeterea per simulationem vulnerum ex castris in oppidum propter timorem sese recipiunt. Qua re animadversa Varus et terrore
exercitus cognito bucinatore in castris et paucis ad speciem tabernaculis relictis de tertia vigilia silentio exercitum in
oppidum reducit.
- Latino
- De Bello Civili
- Cesare
